U ponedeljak, 30. maja u 19.00, u sklopu pratećeg programa Dana Vajferta, u Narodnom muzeju Pančevo, otvaramo izložbu „Još jedan pogled na Uroša Predića“. Nije nepoznato da su Đorđe Vajfert i Uroš Predić gajili prisan, profesionalan i prijateljski odnos, koji će zauvek ostati zabeležen i u vidu Vajfertovog portreta koji je naslikao Uroš Predić.
Izložba se realizuje u saradnji sa Narodnim muzejom Pančevo i traje od 30.5. do 12.6. Ulaz slobodan!
JOŠ JEDAN POGLED NA UROŠA PREDIĆA
Ličnost i delo Uroša Predića sada su, čini nam se, veoma poznati, ne samo na osnovu izučavanja i recepcije dela, pisanja i posmatranja, zainteresovanih pogleda ili običnog uživanja u njegovoj umetnosti, već i na osnovu njegove analize sopstvenog dela i života. Dnevnik, autobiografija (I deo 1921, nastavak 1946), umetnikovi zapisi i zabeleške, skicenblokovi i pisma, predstavljaju značajnu dokumentarnu građu i osnov za sinoptički pogled i kompleksniju ocenu umetnikovog stvaralaštva. Iz ovoga ipak ne može biti isključena fikcija. Ne u cilju prostog zavaravanja sebe i drugih, nego prvenstveno u želji za jasnijim samosagledavanjem, artikulacijom i sistematizacijom sopstvenog rada i života, autobiografski spisi i zapisi su se organizovali u priču, a pospedstvom čitanja, tumačenja drugih, u potpunosti proizveli u priču i priče. Otuda nam ostaje jedan ili više narativa koji izrastaju iz pogleda, studija, kritika, eseja, komentara, svedočenja savremenika i potonjih istraživača – rezultat preplitanja tekstova i slika o umetniku i njegovoj umetnosti.
Orlovatsko detinjstvo i školovanja u Crepaji i Pančevu, tokom šezdesetih i sedamdesetih godina XIX veka, ostaju do kraja beleg koji će Predić nositi u sebi kao izvor i odraz intimnih potreba van stega klasičnog obrazovanja na Likovnoj akademiji u Beču (1876 – 1880), očekivanja društva ili diktata sopstvene racionalne prirode. Oni će se povremeno odražavati slobodnije, stidljivije ili odlučnije, tematski i formalno, u trenucima predaha od narudžbina, na njegovo stvaralaštvo.
Postavljanje na mesto asistenta profesora Kristijana Gripenkerla u Odeljenju za antiku 1883. predstavljalo je rani uspeh u profesionalnoj karijeri. Na ovom položaju ostaje do 1885. godine. U tom svojstvu Predić je oslikao friz u senatskoj sali Gornjeg doma Austrijskog parlamenta antičkim, istorijskim i mitološkim kompozicijama. Primanjem za redovnog člana Srpske kraljevske akademije 1920. ozvaničiće se njegov položaj nacionalnog korifeja.
Opus Uroša Predića obeležiće brojnost naslikanih portreta (više od hiljadu, od toga samo dva autoportreta; na početku Studija starca iz 1878. u klasi prof. Karla Vurcingera, i ulje Naburena devojčica za koje je dobio Gundlovu nagradu iste godine; pred kraj života slika portrete jedino po fotografijama), dela religiozne tematike – mnoštva pojedinačnih, uglavnom slavskih, ikona i ikonostasa (crkva u Starom Bečeju, crkva u Perlezu, kapela Patrijaršijskog dvora u Sremskim Karlovcima, u crkvi manastira Grgetega, za crkvu u Rumi, za grobljansku kapelu porodice Dimitrijević u Melencima, za grobljansku kapelu porodice Radosavljević u Pančevu, za Preobražensku crkvu u Pančevu, za grobljansku kapelu arh. Vladimira Nikolića u Sremskim Karlovcima, za kapelu Bogdana Dunđerskog u Starom Bečeju, za Njegoševu kapelu na Lovćenu, za crkvu u Orlovatu, za pravoslavnu crkvu u Celju i crkvu svetog Save u Libertvilu, SAD), nešto manje žanr-scena (pr. Deca pod dudom, Devojka na studencu), didaktično-moralizatorskih kompozicija (pr. Vesela braća žalosna im majka) i istorijskih kompozicija (pr. Hercegovački begunci, Kosovka devojka), dok se pejzaž javljao kao izuzetak i intimna preokupacija (prvi pejzaži nastali još 1874, potom 1880. Kutina kraj Orlovata; kasnije Panorama Beograda 1917. i hronološki poslednji pejzaž Rano jutro sa mog balkona 1918). Posebno mesto u celini Predićevog stvaralaštva zauzimaju alegorijske kompozicije Vizija u oblacima (prva verzija 1878, druga 1887) – odjek političke stvarnosti i „san o socijalnoj revoluciji“, i delo Patrijarh Lukijan moli se za srpski narod, namenjeno srpskom paviljonu na izložbi u Rimu 1911. Naslikao je i, samo jedan, akt – ženski akt Žena sa velom 1917. godine.
Kada je u pitanju deo opusa nastao u, i posvećen, Pančevu, ili vezan za Pančevo, hronološki na prvom mestu je zbirka crteža iz nacrtne geometrije (1874 – 1876) i još nekoliko zasebnih crteža – skica (pr. Glava tigra, 1875), zaveštanih pančevačkoj Gimnaziji „Uroš Predić”, nastalih za vreme umetnikovog školovanja u istoj ustanovi. Pored mnoštva portreta po porudžbini od naručilaca iz gotovo svih društvenih slojeva (portreti članova porodica Jagodić, Topalović, Jovanović, Krančević, Dragićević, Milutinović, Radosavljević, Hadži-Pavlović…), čije je slikanje započeo baš u Pančevu 1885, ističe se i zbirka portreta u vlasništvu Srpske pravoslavne crkvene opštine. Njegov najpoznatiji rad, imajući u vidu i fizičku impozantnost, jeste rad na ikonostasu Preobraženske crkve, realizovan u periodu 1907/8 – 1911. godine. Honorarom dobijenim za obavljen posao ispunio je davni san i otputovao na studijsko putovanje kroz Italiju. Poslovično se pominje crtica u istoriji pančevačke karikature o Predićevoj seriji karikaturalnih crteža kuglaša, posetilaca bašte „Fortuna“ dr Svetislava Kasapinovića, urađenih u predahu oslikavanja ikonostasa. U Narodnom muzeju Pančevo čuva se trideset dela ovog autora (većinom portreta, uz nekoliko ikona, skica, studija), iz različitih perioda umetnikovog života, pa je u njima, osim različitih tema i tehnika, donekle moguće sagledati i istrajnost i stabilnost u njegovom opusu, ali i povremena odstupanja, odmerenija stilska previranja i slobodnije izražavanje.
Često je isticana savesnost, marljivost, zanatska perfekcija, veština, jasnoća kompozicije i vrednost Predićevog crteža, njegov intelektualizam, ali i suzdržanost i strogo pridržavanje akademskim kanonima (kasnonazarenska shvatanja odražena na religioznu umetnost, klasicističko-bidermajerska koncepcija u slikanju portreta), nemogućnost da se pređe prag invencije u likovnom smislu (boja, nesigurnost u postizanju tonskih prelaza, odsustvo likovnih eksperimenata i stilskih traženja) i temperamentnije realizuje delo, mada mu se ne može prići konstatacijom da je uvek bio van linija savremenosti. Moguće je uvideti odlike modernog naturalizma (pr. Siroče na majčinom grobu, 1888). Još jedan vid savremenosti je i korišćenje veoma popularne prakse evropskih umetnika druge polovine XIX veka – upotreba fotografije u procesu studija za kompozicije ili kao predloška, i pripremanje slika zarad ilustrovanja (u publikacijama) u tehnici oleografije.
Posebna tema su odnos, veze i susreti Uroša Predića sa Pančevacima – stvaraocima, znamenitim radnicima u kulturi, intelektualcima ili običnim poručiocima. Među njima se od poznatijih ličnosti ističu hroničar dr Mihovil Tomandl (zabeležene razgovore publikovao u delu Moji susreti sa Urošem Predićem), slikar Stevan Milosavljević, mecena i dobrotvorka Olga Smederevac (umetnik čest gost salona u njenoj kući; takođe, vodili su razvijenu prepisku) i industrijalac, guverner Narodne banke i mecena Đorđe Vajfert. Trebalo bi istaći i angažovan odnos prema aktuelnim pojavama – Predić je zauzeo jasan stav u pismu upućenom crkvenom odboru i stao na stranu Živorada Nastasijevića, reagujući na otpor mesnog sveštenstva prema Nastasijevićevim zidnim slikama u pančevačkom Uspenskom hramu (nastalim 1931), iako je njegova vizija slikanja ikona bila drugačija.
